Historia idei

- Godziny kontaktowe z prowadzącym zajęcia realizowane w formie np. konsultacji (łączna liczba godzin w semestrze): 10,0

- Godziny kontaktowe z prowadzącym zajęcia realizowane w formie zajęć dydaktycznych (łączna liczba godzin w semestrze): 45,0

- Przygotowanie się studenta do zajęć dydaktycznych (łączna liczba godzin w semestrze): 30,0

- Przygotowanie się studenta do zaliczeń i/lub egzaminów (łączna liczba godzin w semestrze): 25,0

- Studiowanie przez studenta literatury przedmiotu (łączna liczba godzin w semestrze): 40,0

Egzamin ustny

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z powstaniem, funkcjonowaniem i rozprzestrzenianiem się pojęć, koncepcji i zróżnicowanych sposobów doświadczania rzeczywistości przez ludzi różnych epok. Chodzi zwłaszcza o te idee, które odzwierciedlają ich samowiedzę i stanowią zróżnicowane w czasie reprezentacje środowisk kulturowych.

Zagadnienia:

1. Historia idei a znaczenie pojęć: idea, idealizm, ideologia.

2. Trójkąt platoński; idee i ich sposoby manifestowania się w rzeczywistości: idee religijne (idea sacrum, idea absolutu), historyczne (idea odrodzenia, idea czasu), idee społeczno-polityczne (idea wolności, postępu, sprawiedliwości), idee estetyczne (idea piękna).

3. Formy rozumienia historii i historycznego rodowodu idei (G. W. F. Hegel).

4. Historia idei jako historiozofia dwóch sfer rzeczywistości (A. O. Lovejoy).

5. Historia i czas w kulturze europejskiej (F. Braudel, G. Poulet, A. Guriewicz, E. Durkheim).

6. Mit, sacrum i status kultury europejskiej (L. Kołakowski).

7. Idea prawdy i racjonalności oraz jej zagrożenia (E. Gellner).

8. Idea indywidualizmu a polityczna struktura społeczna (A. Rand, H. Marcuse).

9. Semantyka historyczna (R. Koselleck) i rozwój ludzkiej samowiedzy (P. Ariès).

10. Historia systemów myśli (M. Foucault).

11. Idea wolności i racjonalności (I. Kant, J. P. Sartre).

12. Wolność i sprawiedliwość; wolność i równość (I. Berlin, J. Rawls, M. N. Rothbard).

13. Idea postępu i kryzysu (tradycja chrześcijaństwa versus Oświecenie, problem nacjonalizmu, konserwatyzm versus liberalizm, dylematy współczesnej lewicy).

14. Koncepcja wędrówki idei (L. Krzywicki).

15. Warszawska szkoła historyków idei (A. Walicki, B. Baczko, L. Kołakowski, A. Szacki).

16. Idea piękna i jej rola w kulturze europejskiej (H.-G. Gadamer, W. Tatarkiewicz).

Literatura pomocnicza do wykładu:

A. Hertz, Szkice o ideologiach, Kraków 1985 (lub inne wydania).

A. O. Lovejoy, Wielki łańcuch bytu. Studium historii pewnej idei, przeł. A. Przybysławski, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009.

F. Braudel, Historia i trwanie, przeł. B. Geremek, Wyd. Czytelnik, Warszawa 1999.

G. Poulet, Metamorfozy czasu, wybór J. Błoński i M. Głowacki, PIW, Warszawa 1977.

G. J. Whitrow, Czas w dziejach. Poglądy na czas od prehistorii po dzień dzisiejszy, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa [wiele wydań].

A. Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej, przeł. J. Dancyngier, PIW, Warszawa 1976.

R. Koselleck, Semantyka historyczna, wybór i oprac. H. Orłowski, przeł. W. Kunicki, Wyd. Poznańskie, Poznań 2001; R. Koselleck, Dzieje pojęć. Studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno-politycznego, przeł. J. Merecki i W. Kunicki, Wyd. Oficyna Naukowa, Warszawa 2009.

R. Tarnas, Dzieje umysłowości zachodniej, przeł. M. Filipczuk i J. Ruszkowski, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2002.

M. Foucault M., Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, PIW, Warszawa 1977.

M. Eliade, Historia wierzeń i idei religijnych, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, t. I (przeł. S. Tokarski) 1988, t. II (przeł. S. Tokarski) – 1994, t. III (przeł. A. Kuryś) - 1995.

M. Eliade, W poszukiwaniu historii i znaczenia religii, przeł. A. Grzybek, Warszawa 1997.

I. Berlin Cztery eseje o wolności, przeł. D. Grinberg, D. Lachowska, J. Łoziński, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2000.

I. Berlin, Dwie koncepcje wolności, tłum. D. Grinberg, (w:) Berlin I., Dwie koncepcje wolności i inne eseje, red. J. Jedlicki, Warszawa 1991.

J. Rawls., Teoria sprawiedliwości, przeł. M. Panufnik, J. Pasek, A. Romaniuk, PWN, Warszawa 2000.

L. Krzywicki, Idea a życie, „Dodatek Miesięczny do Czasopisma Przegląd Tygodniowy”, 1888, półrocze l. Przedruk za: Ludwik Krzywicki, Dzieła, t. 3, Artykuły i rozprawy 1886-1888, red. Tadeusz Kowalik, PWN, Warszawa 1959, s. 502-508, 525-526. Krzywicki L., Wędrówka idei; Prawda, (w:) Dzieła, t. 9, Szkice socjologiczne, cz. 1, red. Henryka Hołda-Róziewicz, PWN, Warszawa 1974, s. 189-202.

H. Olszewski, Słownik twórców idei, Wyd. Poznańskie, Poznań 1998.

Literatura na konwersatorium:

I. Kant, Co to jest Oświecenie, (w:) T. Kroński, Kant, Warszawa 1966.

J. P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, Warszawa 1998.

L. Kołakowski, Szukanie barbarzyńcy. Złudzenia uniwersalizmu kulturowego, (w:) L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony…, Londyn 1994.

L. Kołakowski, Obecność mitu, rozdziały: „Rozróżnienie wstępne”, „Mit w świecie wartości”, „Mit w kulturze analgetyków”, „Wniosek”, [różne wydania]

E. Gellner, Postmodernizm, rozum i religia, rozdziały: „Religijny fundamentalizm”, „Postmodernizm i relatywizm”, „Gracze”, „Trzeci gracz”, Warszawa 1997.

A. Rand, Cnota egoizmu, rozdziały: „Kult moralnej szarości”, „Etyka skolektywizowana”, „Rasizm”, Poznań 2000.

H. Marcuse, Człowiek jednowymiarowy, rozdziały: „Wprowadzenie”, „Nowe formy kontroli”, „Zakończenie”, Warszawa 1991.

Historia idei politycznych. Wybór tekstów, t. I-II, red. S. Filipowicz, Warszawa 1995 [wybrane rozdziały]; Doktryny polityczne XIX i XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozuba-Ciembroniewicz, Kraków 2000 [wybrane rozdziały].

A. Milchman, A. Rosenberg, Eksperymenty w myśleniu o Holocauście: Auschwitz, nowoczesność i filozofia, rozdział: „Zmarnowana „lekcja" Holocaustu”, Warszawa 2003.

Z. Bauman, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, rozdziały: „W poszukiwaniu ładu”, „Wieloznaczność jako skandal”, Społeczna konstrukcja wieloznaczności”, Warszawa 1995, s. 11–107.

R. Sitek, Warszawska szkoła historii idei. Miedzy historią a teraźniejszością, Wyd. Naukowe „Scholar”, Warszawa 2000.

K. Modzelewski, B. Geremek, Historia i doświadczenie, „Nauka” 2008, nr 3, s. 7-12.; Król M., Filozofia polityczna, rozdział: „Krótka historia idei wolności”, Kraków 2008.

Szacki J., Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia, PWN, Warszawa 1991.

H.-G. Gadamer, Aktualność piękna. Sztuka jako gra, symbol i święto, przeł. K. Krzemieniowa, Wyd. Oficyna Naukowa, Warszawa 1993.

W. Tatarkiewicz., Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, rozdz. 4, „Piękno: Dzieje pojęcia”, PWN, Warszawa 1982.

Student potrafi:

1. Rozpoznać i ulokować w czasie zasadnicze idee kształtujące środowiska kulturowe, zwłaszcza związane z tradycjami Europy.

2. Zdefiniować podstawowe kategorie odzwierciedlające samowiedzę ludzi różnych epok.

3. Rozpoznawać idee kształtujące zaplecze intelektualne życia politycznego, społecznego, kulturowego.

4. Analizować szeroko rozumiane dzieła kultury.

5. Wykorzystać koncepcje poznane na zajęciach w celu lepszego zrozumienia własnego środowiska kulturowego.

6. Dokonać krytycznej analizy poznawanych koncepcji oraz społecznego i historycznego kontekstu ich powstawania.

7. Ma świadomość przemian idei na przestrzeni czasu.

8. Rozpoznaje niuanse, dotyczące sporów o wartości kulturowe i zdolny jest do samodzielnej analizy procesów kulturowych.